Hallo beste lezer,
Ik zal me even voorstellen: ik heet Neeltje en was “geadopteerd” door de 1e eigenaresse van chocolaterie De Cacaoboom. Zij had mij een koosnaampje gegeven: “ChocoNeeltje” en een mooi Zaans kostuum voor mij gemaakt. Dit lukte haar dankzij de aanwijzingen van buurvrouw Marijke Sman. Ik stond in het raamkozijn om de klanten te verwelkomen!
Omdat de 1e eigenaresse van de Cacaoboom met pre-pensioen ging verhuisde ik naar het clubhuis van de klederdrachtgroep De Zaanse Kaper. Zij zullen mij af en toe meenemen op reis als zij het publiek vertellen over het Zaans kostuum (https://www.zaansekaper.nl/ ).
Ik werd vernoemd naar Catharina Cornelia (Neeltje…) Jans Veen die op 2 juli 1830 in Koog aan de Zaan werd geboren uit het huwelijk van Sjoukje Aggeris Aggens en Jan Hendrikszn. Veen. Mijn papa werd in 1799 te Sneek geboren in Friesland en stuurde in 1823 af als apotheker. In 1826 kocht hij voor fl. 2.000,- het laatste huis van de Hoogstraat, gelegen aan de grens met het dorp Zaandijk.
De voormalige apotheek van Jan Veen
mevr. Bets achter de toonbank van Apotheek Groesbeek
Het interieur van de Apotheek, latere eigenaren waren o.a. Ter Harmsen-van der Beek en Groesbeek. Mevr. Bets staat hier achter de toonbank in de apotheek van Groesbeek (1920).
model van Bruun van der Stadt van Molen ‘De Cacaoboom’
In 1829 kocht papa een molen die “De Cacaoboom” heette. Voordat de molen bij ons op het erf kwam stond hij vanaf 1757 in Oost-Zaandam (ter hoogte van de kanovereniging Quo Vadis aan de Oostzijde) .
detail van het Molenpanorama van Frans Mars. Oostkant van de Zaan, omstreeks 1800 met pelmolen De Groene Boer op de achtergrond en direct aan de Zaan de toenmalige tabaksmolen ”De Cacaoboom”.
Papa richtte een firma op, genaamd J. Veen & Co., zodat hij naast zijn werk als apotheker ook met de productie van chocolade/cacao aan de gang kon gaan. Zijn jongere broer Lambertus werkte samen met hem. Tot rond1840, toen werd Lambertus compagnon in de wijnhandel W. en L. Veen.
Oorspronkelijk ingericht voor het malen van tabak werd de molen door papa omgebouwd tot cacaomolen. Ons erf herbergde in 1694 de scheepshelling van Aris Pieterse dus er was nog wel wat ruimte achter de apotheek. Helaas zijn er geen afbeeldingen van de molen staand op ons erf bekend. De Cacaoboom was wel een reislustige molen want na één verhuizing was zijn reis nog niet ten einde…
In 1849 was er een beginnende brand in de molen, en dat deed papa besluiten het binnenwerk te verplaatsen naar de nieuw gebouwde molen met dezelfde naam (1851) te Westzaan. Ook deze molen was eigendom van mijn papa en hij was ingericht om cacaodoppen te malen maar ook blauwsel.
Molen ‘De Cacaoboom’ en ons oude huis in Koog aan de Zaan werden in 1855 geveild. Wij waren inmiddels al verhuisd naar Sneek alwaar papa een stoom aangedreven chocoladefabriek, genaamd “Nederland”, was begonnen. De cacao/chocoladeproductie van de molen werd in datzelfde jaar naar Sneek verhuisd.
Na de verkoop van de molen in Westzaan ging de heer Sikkes er blauwsel ging produceren. Rond 1880 werd A. Dekker Ksz eigenaar, die er een koffiestroopbranderij in begon, daartoe maalde hij koffiedoppen.
Molen ‘de Cacaoboom’ op haar laatste plek te Westzaan
Op 16 februari 1900 vloog ‘De Cacaoboom’ in brand en de felle wind zorgde er voor dat hij gelijk kansloos was. Men vreesde zelfs voor de nabijgelegen molen ‘De Schoolmeester’, waarop de brandweer veel water gaf. De vonken waaiden tot aan molen ‘De Veenboer’, die eveneens beschermd moest worden. De brandweerkorpsen van Koog, Westzaan en Zaandijk kwamen bij deze brand in actie, maar konden niet voorkomen dat ‘De Cacaoboom’ voorgoed van het aardse toneel verdween .
Op het erf van de afgebrande molen werd in 1905 nog een poging gedaan een nieuwe
blauwselfabriek te stichten. Dit werd echter geen succes vanwege de concurrentie van de blauwselfabriek ‘De Paradijsvogel’ te Westzaan. Het voormalige fabriekspand heeft daarna o.a. ook nog dienst gedaan als autosloperij. Het pand is anno 2025 nog aanwezig.
Na 1905, de blauwselfabriek van Nanninga, Van Dillewijn en Co. later de autosloperij van K. Verwer, op de plek van molen ‘De Cacaoboom’
In 1874 overleed papa in Sneek en namen zijn neven Herman en Piet het bedrijf over. Hoewel de producten op verschillende tentoonstellingen prijzen wonnen, konden zij niet op tegen de Hollandse bedrijven. Vervanging van de leiding door D. Francken uit Koog aan de Zaan leverde niet het gewenste resultaat, waarna chemicaliënhandelaar Remmert Pieper uit Wormerveer de fabriek in 1900 overnam.
Cacaoblik van Jan Veen en Co. uit Sneek
Poederchocolade van J. Veen uit Sneek
Ondanks forse investeringen bleef een groot succes uit. In 1950 werd het bedrijf gesloten. De winkelinventaris ging naar het openluchtmuseum in Arnhem
(bronnen: Duizend Zaanse Molens, Molen Database, Katerstede, Zaanstad Pictura, en Jaap Klomp)